گذري بر سبك زندگي اباعبدالله الحسين(ع)؛

خداوند متعال، رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) او را برای اهل عالم، به ویژه پیروانشان، به عنوان الگو آفریده است. مسلمانان جهان وظیفه دارند در تمام شئونات زندگی اعم از فردی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و غیره به آنان اقتدا نمایند. یکی از نکات قابل توجّه در سیره پیشوایان معصوم(ع) نحوه رفتار آنان با خانواده است.

امام حسین (ع) به پیروی از سیره و سنت قرآنی رسول الله (صلی الله علیه و آله) به تشکیل و تشکل و سامان بخشی و رشد خانواده و اهل آن اهمیت ویژه ای می دادند و خانواده سالم را به مثابه مصالح ساختمانی سالم برای یک بنای ماندگار می دانستند. در دیدگاه حسینی خانواده ای سالم است که از معنویت و فرهنگ دینی، ‌سلامت جسمی و روحی، تعالی و استواری دینی و اخلاق و روحیات عالی برخوردار است تا بتوانند فرزندانی کارآمد، مستعد، ‌عاقل، ‌عالم، بصیر و غیرتمند، خوش رو و خوش اخلاق تربیت نماید.

امام حسین (ع) خانواده را بستری برای تقوا و پرهیز از گناهان و دست یابی به محبت و مودت و آرامش قلمداد نموده و برآیند آن را تربیت فرزندانی سالم و صالح دانسته، ‌سیره قرآنی حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) در همسر گزینی و تشکیل خانوده و تربیت فرزند و رشد اهل خانه به سوی تعالی و کمالات عالیه الهی حکایت گر این دیدگاه و تفکر ماندگار است.(1)

امروزه با مدرن شدن جوامع و راه یافتن ابزار الکترونیکی به خانواده، متأسفانه شاهد ایجاد شکافهایی عمیق بین افراد خانواده هستیم که نسبت به قبل علقه و محبت آن چنانی به هم ندارند، اما در سبک زندگی حسینی، از دوران کودکی تا زمان شهادت می بینیم که این روابط خانوادگی صمیمی براساس ایمان تا چه حد کارگشا بوده است.

در خانه پدري
در طول سالهای زندگی پربرکت امام حسین(ع)، می توان سبک بدیع و متفاوتی از زندگی اسلامی را در مقاطع مختلف به مردم آزاده جهان ارایه کرد.

با بررسی در سیره زندگانی امام حسین (ع) می بینیم که ایشان در برهه های مختلف زندگی مانند کودکی، نوجوانی، جوانی و میانسالی و نیز در نقشهای پسری، پدری، همسری، برادری، فرماندهی، امامت و شهروندی یک پرونده آموزشی بسیار توسعه یافته داشته اند.

در سنين خردسالي، امام حسين(ع) در بین خانواده اش، با مادر، جدشان و نیز خواهران و برادرانشان روابط گرمی داشته و خانواده ای صمیمی و مهرباني داشته اند. ادبيات زيبايي كه در حدیث کساء به كار برده اند نشان دهنده رابطه اي صميمي در بين اين خانواده است: وقتی وارد خانه می شوند، عنوان می کنند: «بوی بهشت و بوی جدم می آید» گفتن همین کلمه به پدربزرگ و مادرشان نشان دهنده اين ارتباط نزديك مي باشد و پدربزرگ در زیر عبا، القاب زیبایی به امام حسین(ع) می دهند: «تو شافع امت و پرچمدار منی». مادر به پسرشان می گویند: «نور چشمم و میوه دلم هستی».

استفاده از این ادبیات، در محيط خانواده موجب رشد و كمال فرزندان و ارتقاي جايگاه خانواده مي شود و از آسيب هاي اجتماعي و اخلاقي در بين فرزندان نظير سرخوردگي، عقده و خشونت مي كاهد.

یا در روابط امام حسين(ع) با خواهرشان، زينب كبري(س) می‌بینیم، حضرت زینب(س) چنان برادر را دوست دارند که در زمان ازدواجشان شرط می کند که من هر روز باید برادرم را ببینم.

این روابط عاطفی به گونه ای ادامه دارد که حضرت زینب(س) تا لحظه شهادت امام حسين(ع) با برادرش ایستادگی می کند و در گودال قتلگاه هم بالای سر او می ایستد و زیر نیزه شکسته ها، برادر را جست و جو می کند.

امام حسين(ع) در برخورد با برادر بزرگوارشان، امام حسن(ع) هميشه حرمت ايشان را به خوبی حفظ می کنند و تا زمان حيات ايشان، به امام حسن(ع) اقتدا می کردند.

ارتباط محبت آميز با همسر
آن امام همام بالاترین حدّ تکریم را نسبت به فرزند و همسر داشت و آنان را مورد عنایت خاصّ خود قرار مي داد و آنان نیز علاقه وافری نسبت به حضرتش ابراز می داشتند. مثلاً رباب، همسر امام حسين(ع) به دليل علاقه زيادي كه به ايشان داشت، در سفر کربلا همراه امام بود و پس از شهادت آن حضرت نیز وفاداریش را به زبان شعر، و نیز در عمل، نشان داد.

دو مرثیه از رباب در دسترس، قرار دارد که هر دو دارای معانی بسیار زیبا بوده و خلوص و ارادت رباب را نسبت به آن حضرت نشان می دهد.

رباب در بخشی از این اشعارش ارتباط عمیق خود را با امام حسین(ع) تصویر می کند؛ امام چون کوهی است که پناهگاه آرام بخش رباب بوده و آن حضرت نیز با کمال ملاطفت و از سر دینداری با وی برخورد داشته است.

امام حسین(ع) به خواست، علاقه و حسّ زیبایی دوستی همسرش، توجّه خاصّی می نمود و برخی اوقات به همین خاطر با انتقادات اصحاب و دوستان خود روبه رو می شد؛ ولی به خواستِ طبیعی و مشروع همسر خویش احترام می گذاشت.

جابر از امام باقر (ع) نقل می کند:

«عدّه ای بر امام حسین(ع) وارد شدند؛ ناگاه فرش های گران قیمت و پشتی های فاخر و زیبا را در منزل آن حضرت مشاهده نمودند. عرض کردند: ای فرزند رسول خدا! ما در منزل شما وسایل و چیزهایی مشاهده می کنیم که ناخوشایند ماست (وجود این وسایل در منزل شما را، مناسب نمی دانیم!) حضرت فرمود: إنّا نَتَزَوّجُ النِّساءَ فَنُعطیهِنَّ مُهُورَهُنَّ فَیَشتَرینَ بِها ما شِئنَ، لَیسَ لَنا فیهِ شی ءٌ(2) از ازدواج، مهریه زنان را پرداخت می کنیم و آنها هر چه دوست داشتند، برای خود خریداری می کنند. هیچ یک از وسایلی که مشاهده نمودید، از آنِ ما نیست.

امام حسین (ع) رباب را بسیار دوست می‌داشت و در اظهار این دوستی هیچ تقیه‌ای نداشت. این ویژگی خاص او و از روحیات شخصی‌اش بود. آنچه در منابع از شعر امام حسین(علیه السلام) در این باره نقل شده، بسیار مشهور است: «لعمرک اننی لاحب دارا تکون بها سکینه و الرباب احبهما و أبذل جل مالی و لیس للائمی فیهم عتاب و لست لهم و ان عتبوا مطیعا حیاتی او یغیبنی التراب» به جان تو سوگند، من خانه ای را دوست دارم که سکینه و رباب در آن باشند. آن دو را دوست دارم و تمامی اموالم را در این راه می بخشم و برای ملامتگرم حاضر به پذیرش عتاب نیستم؛ من مطیع کسانی که من را عتاب کنند نیستم، در تمام زندگی ام و تا وقتی که روی در نقاب خاک کشم. (3)

در مقابل رباب نیز فداکارانه امام حسین را دوست داشت و گفته اند که وقتی امام حسین (ع) به شهادت رسید، یک سال سر قبر او بماند.

همین عنصر عشق و ادب، محبت و دوستی است که سکینه را نیز اهل شعر و ادب و دوستی بار آورده است. سکینه هم زن بزرگی در تاریخ اسلام شد و روحیات شاعرانه او در همه منابع مورد ستایش قرار گرفته، جالب است که نام اصلی سکینه، (امیمه) بوده و بسا سکینه نامی بوده که امام حسین (ع) به خاطر آرامشی که در کنار دخترش داشته، ‌به او داده و بر نام اصلی او غلبه کرده است. (4) درباره سکینه نوشته اند: و کانت سکینه من الجمال و الادب و الفصاحه بمنزله عظیمه، ‌کان منزلها مالف الادباء و الشعراء.

توجه به نيازهاي خانواده 
توجه به نیازهای گوناگون از نکات مهم تربیتی است، ‌نیازهایی که در قالبهای زیستی، عاطفی، روانی و معنوی جلوه گر می شود. امام حسین (ع) در طول زندگی با شیوه هائی که در پیش روی خود داشته، از توجه به نیازهای مادی و معنوی فرزندان و همراهان خود غافل نمانده است.

الف: نیازهای مادی
نیازهای مادی احتیاج اولیه هر انسان است. و بدون تامین آن، قادر به ادامه حیات نیست. امام حسین (ع) در تامین خوراک و پوشاک مناسب همسر و فرزندان همت و توجه داشت و ما یک صحنه از بین صدها صحنه توجه به نیازهای مادی فرزندان را ذکر می کنیم. نیاز به رفع تشنگی از جمله نیازهای مادی است که در کربلا به خاطر وضعیت ویژه ای که دشمن برای کاروان کربلا به وجود آورد، به نیازهای حیاتی تبدیل شد و ایشان را به تلاش، ‌برای رفع آن از راههای ممکن، واداشت؛ ‌از اینرو، آن گاه که حضرت عباس (ع) از برادر اجازه مبارزه با دشمن طلبید، ‌حضرت از او خواست برای کودکان آب فراهم نماید و فرمود: « فاطلب لهولاء الاطفال قلیلا من الماء» پس کمی آب برای این کودکان فراهم کن... این توجه حضرت آنگاه به اوج می رسد که فرزند شیرخواره اش را بر بالای دست می گیرد و از دشمن برایش آب می خواهد.

ب: نيازهاي عاطفي و رواني
كودكان و نوجوانان به خاطر موقعيت سني آسيب پذيري در برابر مشكلات نياز دو چندان به برآوردن نيازهاي عاطفي و رواني دارند، اين نيازها، ‌بخصوص در شرايط ويژه، از دست دادن والدين، هنگام بيماري و... چنان شدت مي يابد كه بي توجهي به آنها حيات رواني و عاطفي كودك را به مخاطره مي اندازد. اين شرايط ويژه به كامل ترين شكل در كربلا براي فرزندان امام حسين (ع) جلوه نمود. فرزندان و همراهان آن حضرت در ميدان مبارزه، در سخت ترين حالات، امام (ع) را صدا مي زدند و در واپسين لحظات، اوج نياز عاطفي خويش را به نمايش مي گذراند و از دست دادن پدر و امام خويش را تجربه مي نمايند. اين وضعيت خاص قطعاً ‌توجه ويژه اي را مي طلبيد و اينجا است كه آن حضرت به گونه هاي مناسب به نياز فرزندان پاسخ مي دهد و نسبت به فرزنداني كه به ميدان مبارزه آمده اند به گونه اي، ‌به فرزندش زين العابدين(ع) به گونه اي ديگر و در مورد يتيمان و داغديدگان قبل و پس از شهادت خويش به شكلي ديگر سفارش مي فرمايد و رسيدگي و عطوفت مي ورزد.

اظهار محبت به فرزندان
محبت به فرزندان امري دروني است كه خداوند آن را در دل والدين به وديعت نهاده است. اما آنچه در اين ميان مهم مي نمايد و آثار تربيتي در پي دارد ابراز محبت است. امام حسين(ع) به عنوان الگوي تربيتي مطمئن و كامل، ‌محبت به فرزندان را از نيازهاي ضروري آنان دانسته، ‌در قالبهاي گوناگون به ابراز آن مي پرداخت. گاه با در آغوش گرفتن و به سينه چسبانيدن خردسالان، ‌زماني با بوسيدن آنان و گاه با به زبان آوردن كلمات شيرين و محبت آميز.

عبيدالله بن عتبه چنين مي گويد:« كنت عندالحسين بن علي (عليهما السلام) اذ دخل علي بن الحسين الصغر فدعاه الحسين(ع) و ضمه اليه ضما و قبل ما بين عينيه ثم قال: بابي انت اطيب ريحك و احسن خلقك...» (5) «نزد حسين بن علي (ع) بودم كه علي بن حسين(ع) وارد شد امام حسين (ع)، ايشان را، در آغوش گرفت و به سينه چسبانيد، ميان دو چشمش را بوسيد و سپس فرمود: پدرم به فدايت باد، چقدر خوشبو و زيبايي!»

ارتباط ايماني خانواده

در زیارت عاشورا می خوانیم: «اللهم محیای محیا محمد و آل محمد»، (محیا) یعنی چگونه زیستن و زندگی ما باید با الگوگیری از این عزیزان در زندگی فردی با عبادت و معنویت باشد و نگذاریم جاهلیت و خباثت، درون زندگی هایمان تأثیری بگذارد.

در زمان حادثه عاشورا، عاطفی ترین صحنه ها اتفاق می افتد و افراد این خانواده یکدیگر را ترک نمی کنند و جوانان بنی هاشم که پر از آرزوها بودند، ترجیح دادند قطعه قطعه شوند، رگهایشان بریده شود و لب تشنه باشند اما در كنار هم بمانند و از امام و خانواده خود حمايت و حراست كنند.

این همان خانواده زهرا و علی(ع) است که دور هم جمع شده اند. حضرت رقیه(س) و امام سجاد و امام باقر(ع) هم به آنها اضافه شده اند و دفاع می کنند و در اینجا حرف از عصبیت و قبیلگی نیست، اما صحبت از عشق به خدا و ایمان است و ارتباطات این افراد به صورت ایمانی به هم متصل است.

اين نشان از اهميت خانواده و توجه امام حسين(ع) به تربيت فرزندان(ع) است كه ثمره آن را در حادثه عاشورا مي بينيم.

-------------------------------
پي نوشت ها:
1. ازدواج و خانواده، اثر مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ص 3 تا 10.
2. الکافی، ج 6، ص 476.
3. موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص711.
4. مقاتل الطالبیین، ‌ص94.
5. حليه الابرار، ‌سيد هاشم بحراني، ج1، ص 582.